نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• مهسا قصابی ¹
• محمود حاجی رحیمی ²
• حامد قادرزاده ³

¹ گروه اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

² گروه اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه کردستان

³ اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی دانشگاه کردستان سنندج، ایران

چکیده

این پژوهش به بررسی اثرات مخاطره بر تصمیمات اقتصادی کشاورزان در تعیین الگوی بهینه کشاورزی می‌پردازد. تخصیص بهینه زمین و آب، و همچنین انتخاب محصولات مناسب برای هر منطقه در یک بستر شفاف و کم مخاطره و کسب بیشینه منفعت حاصل از تولید می‌تواند تأثیراتی همچون توسعه پایدار کشاورزی و حفظ امنیت غذایی برجای بگذارد. در ایران، دولت با بهره‌گیری از سیاست‌های حمایتی درصدد تدوین و اجرای الگوی بهینه کشت برای محصولات راهبردی نظیر گندم در راستای خودکفایی و از طرف دیگر کاهش مصرف نهاده‌ها و حفاظت از محیط ‌زیست است. براین اساس، سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که مخاطره تولید چگونه و تا چه حد می‌تواند الگوی کشت کشاورزی را تحت تأثیر قرار دهد. به منظور بررسی این موضوع، ضمن تدوین یک مدل کمّی برنامه‌ریزی مخاطره‌ای برای بررسی عوامل مختلف در تعیین الگوی بهینه اقتصادی، سناریوهای مختلف الگوی کشت محصولات زراعی در دشت دهگلان برای شش محصول عمده گندم، جو، سیب‌زمینی، خیارسبز، یونجه و کلزا طی سال‌های زراعی 1396 الی 1402، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج سناریوهای مختلف الگوی کشت در این منطقه نشان داد که مخاطره، یکی از عوامل اساسی در شکل‌گیری الگوی کشت است. در سناریوهای طراحی شده با در نظر گرفتن هدف کاهش مخاطره در کنار بیشینه ‏سازی درآمد، محصول کلزا نقش مهمی دارد و در کنار آن به تدریج محصولاتی مانند گندم و جو که در برنامه فعلی کشاورزان نیز حضور دارند و نیاز به آب کمتر و در عین حال مخاطره درآمدی کمتری ‌دارند وارد الگوی کشت شبیه‌سازی شده می‌شوند. افزایش سطح زیر‌کشت گندم در الگوی پنجم عمدتاً به دلیل مخاطره پایین‌تر تولید آن، نیاز کمتر به آب، و مقاومت بالاتر به شرایط آب و هوایی است. به طور کلی نتایج نشان داد کشاورزان میان کاهش مخاطره نهفته تولید محصولات و درآمد بالاتر یک مبادله و موازنه منطقی برقرار کرده‌اند که وجود آن در الگوی کشت فعلی نیز انعکاس داشته است. همچنین نتایج نشان از موفقیت نسبی سیاست‌های دولت در مورد کاهش مخاطره تولید محصول گندم و در نتیجه تشویق کشاورزان به تولید بیشتر این محصول راهبردی است؛ اما، سیاست تشویقی برای گسترش محصولات با نیاز آبی کمتر به منظور حفاظت از محیط‌ زیست و پایداری کشاورزی توفیقی نداشته است. بر همین مبنا، پیشنهاد می‌شود برنامه‌های حمایتی مشابه با محصول گندم برای محصولات با نیاز آبی کمتر، بویژه محصول کلزا، به منظور کاهش مخاطره تولید و تشویق کشاورزان در پیش گرفته شود.

کلیدواژه‌ها

• الگوی کشت
• برنامه‌ریزی ریاضی
• کشاورزی
• مدل موتاد
• مدیریت مخاطره

موضوعات

• اقتصاد انرژی، محیط زیست و منابع طبیعی

عنوان مقاله [English]

Analysis of Risk and Income Balance in the Economic Management of Crop Cultivation Patterns: A Study of Dehgolan Plain Farmlands

نویسندگان [English]

• Mahsa Ghasabi ¹
• Mahmood Haji-Rahimi ²
• Hamed Ghaderzadeh ³

¹ Department of Agricultural Economics, Faculty of Agriculture, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran

² Department of Agricultural Economics, Faculty of Agriculture, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran

³ Agricultural Department, College Agriculture, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran

چکیده [English]

This study examines the effects of risk on farmers’ economic decisions in determining the optimal agricultural cropping pattern. Optimal allocation of land and water, as well as selecting suitable crops for each region in a transparent, low-risk environment to maximize production benefits, can contribute to sustainable agricultural development and food security. In Iran, the government is utilizing supportive policies to develop and implement optimal cropping patterns for strategic crops such as wheat to achieve self-sufficiency, reduce input consumption, and protect the environment. Accordingly, the primary question of this research is: How and to what extent does production risk affect agricultural cropping patterns? To investigate this issue, a quantitative risk-based programming model was developed to analyze various factors in determining the optimal economic cropping pattern. Different cropping scenarios for six major crops—wheat, barley, potatoes, cucumbers, alfalfa, and canola—were applied empirically in Dehgolan Plain over the agricultural years of 2017 to 2023. Results from the various cropping scenarios in this region indicated that risk is a fundamental factor in shaping cropping patterns. In scenarios designed to minimize risk while maximizing income, canola emerged as a significant crop, alongside wheat and barley, which are already part of the current farming program due to their lower water needs and income risk. The increase in wheat acreage in the fifth scenario was primarily due to its lower production risk, supported by government subsidies, reduced water requirements, and higher resistance to climatic conditions. Overall, findings demonstrated that farmers have established a rational trade-off between reducing production risk and securing higher income, which is also reflected in the current cropping pattern. The results also indicated the relative success of government policies in reducing the production risk of wheat, thus encouraging farmers to grow more of this strategic crop. However, incentive policies for expanding crops with lower water requirements to promote environmental sustainability and agricultural resilience have not been successful. Based on these findings, it is recommended that similar support programs as those for wheat be implemented for crops with lower water demands, particularly canola, to reduce production risk and encourage farmers' adoption."

کلیدواژه‌ها [English]

• Cropping pattern
• Mathematical Programming
• MOTAD model
• Risk Management